درسنامه علوم ششم درس 4 : سفر به اعماق زمین

درسنامه (خلاصه ، جزوه و نکات) علوم ششم درس 4 : سفر به اعماق زمین

در این نوشته به علوم ششم درس 4 : سفر به اعماق زمین می پردازیم.  توصیه می شود پس از خواندن درس نامه نمونه سوال و پاسخ نامه ی آن را نیز دنبال کرده و سطح دانش خود را تحلیل کنید و یا در آزمون های آنلاین فرامعلم شرکت و سطح دانش خود را تحلیل کنید

این درس رویکرد زمینه محور دارد و همان طور که از نام درس پیداست، این بار، سفر به اعماق زمین بستری است تا با توجه به آن برخی از مفاهیم مرتبط با ماده، مورد بررسی و مطالعه قرار بگیرند. 

درس در یک نگاه

از آنجایی که بخش عمدهٔ منابع و مخازن طبیعی مورد استفادهٔ انسان مانند نفت، گاز، زغال سنگ، آب های زیر زمینی و سایر معادن فلزی و غیرفلزی در درون زمین واقع شده اند، ضروری است که ساختمان درونی زمین مورد مطالعه قرار گیرد.

دانشمندان، ساختمان درونی زمین را به کمک امواج لرزه ای مورد مطالعه قرار می دهند. آنها با استفاده از ویژگی های شیمیایی و فیزیکی مواد سازندهٔ زمین، لایه های مختلف را نام گذاری می کنند.

براساس خواص شیمیایی، لایه های زمین به سه لایهٔ: پوسته، گوشته و هسته تقسیم بندی می شوند.

براساس خواص فیزیکی، لایه های زمین به پنج لایهٔ :سنگ کره، خمیرکره، گوشتهٔ زیرین، هستهٔ خارجی و هستهٔ داخلی تقسیم بندی می شوند.

نقشه مفهومی درس 4

امواج لرزه ای

به امواجی که در اثر شکستن ناگهانی سنگ های درون زمین در اثر زمین لرزه ایجاد می شوند، امواج لرزه ای می گویند. به محلّ آزاد شدن انرژی زمین، کانون زمین لرزه می گویند.

امواج لرزه ای، می توانند از سنگ های مختلف درون زمین عبور کنند. به کمک امواج لرزه ای می توان به ساختار و جنس سنگ های درون زمین پی برد. امواج توسط دستگاه‌های لرزه‌سنج ضبط و اندازه‌گیری می‌شوند.سرعت انتشار امواج لرزه‌ای جنس و حالت محیط (سنگ ها) بستگی دارد.

لرزه نگار

امواج لرز های درون زمین، از سنگ های سخت و متراکم، تندتر و از سنگ های نرم و کم تراکم، کندتر عبور می کنند.دانشمندان با استفاده از تغییرات سرعت امواج لرزه ای در بخش های مختلف درون زمین، به ویژگی های لایه های درونی آن پی می برند. بعضی لایه های زمین از موادّ متراکم و بعضی از موادّ کم تراکم تشکیل شده اند.

                                                                           لایه های زمین

براساس مطالعات مستقیم (حفاری چاه، نمونه برداری از مواد خروجی از دهانهٔ آتشفشان ها و…) و غیرمستقیم (امواج لرزه ای و … ) زمین شناسان،که زمین ساختار لایه ای دارد و  ساختمان درونی زمین را به صورت های زیر معرفی کرده اند:

1. پوسته
2. گوشته
3. هسته

در ادامه این درس (علوم ششم درس 4 : سفر به اعماق زمین) هر یک از لایه های درون زمین را بیشتر بررسی می کنیم.

پوسته

به بالاترین لایهٔ کرهٔ زمین که به صورت قشر نسبتاً نازکی گوشتهٔ زمین را در بر گرفته است، پوسته می گویند. موادّ تشکیل دهنده ی زمین، در برخی از قسمتها مانند پوسته، حالت شکننده و در بعضی جاهای گوشته حالت خمیری دارند.

پوستهٔ زمین به دو بخش قاره ای و اقیانوسی تقسیم می شود. پوستهٔ قاره ای، خشکی ها را شامل می شود و ضخامت آن حدوداً بین 20 تا 70 کیلومتر متغیر است و پوستهٔ اقیانوسی بستر اقیانوس ها را شامل می شود و ضخامت آن حدوداً بین 8 تا 12کیلومتر متغیر می باشد.

گوشته

این لایه در زیر پوسته قرار گرفته است و تا عمق حدود 2900 کیلومتری ادامه دارد. وزن مخصوص گوشته از پوسته بیشتر است به طوری که مقدار آن در گوشتهٔ بالایی حدود 3/3 است و در گوشتهٔ زیرین به حدود 5/5 گرم بر سانتی متر مکعب می رسد.

هسته

 این لایه، داخلی ترین لایهٔ زمین است و تا مرکز زمین  ادامه دارد.

 از دیدگاه فیزیکی : حالت مواد و تراکم لایه های تشکیل دهندهٔ زمین مورد بررسی قرار می گیرد و بر این اساس به پنج لایه تقسیم بندی می شوند.

1. سنگ کره
2. خمیر کره
3. گوشتهٔ زیرین
4. هستهٔ خارجی
5. هستهٔ داخلی

سنگ کره

این قسمت شامل پوسته به علاوهٔ بخش جامد و بالایی گوشته است که حالت فیزیکی آن جامد است و ضخامت آن حدود 100 کیلومتر می باشد. این لایه بر روی قسمت خمیری گوشته) نرم کره( واقع شده است که در برخی از قسمت ها دارای حرکت می باشد.

خمیر کره

این بخش از کرهٔ زمین حالت خمیری دارد و از سنگ کره (عمق حدود 100 کیلومتر) شروع می شود و تا عمق حدود 350 کیلومتر ادامه می یابد. منشأ بیشتر زمین لرزه ها و آتشفشان ها مربوط به این لایه است.

گوشتۀ زیرین

 این قسمت از زمین که حالت جامد دارد از عمق حدود 350 کیلومتر شروع و تا عمق حدود 2900 کیلومتر ادامه دارد.

هستۀ خارجی

این لایه از زمین که حالت مایع دارد از عمق حدود 2900 کیلومتر شروع و تا عمق حدود5100 کیلومتر ادامه دارد.ترکیب شیمیایی آن عمدتاً از عناصر فلزی مانند آهن و نیکل تشکیل شده است. این لایه در ایجاد میدان مغناطیسی زمین مؤثر است.

هستۀ داخلی

 این لایه حالت جامد دارد و از عمق حدود 5100 کیلومتر شروع و تا مرکز زمین (عمق حدود6400 کیلومتر)ادامه دارد. ترکیب شیمیایی این لایه نیز همانند هستهٔ خارجی می باشد اما وزن مخصوص آن بیشتر از هستهٔ خارجی است.هستهٔ داخلی با آنکه در قسمت عمیق تر از هستهٔ خارجی قرار دارد، حالت فیزیکی آن جامد است. علت این امر مربوط به فشار زیاد در هستهٔ داخلی است.  به عبارت دیگر در این بخش (هستهٔ داخلی)، تأثیر فشار بیشتر از دما می باشد.

حرکت سنگ کره زمین

اغلب پدیده هایی مانند زمین لرزه، آتشفشان ها و چین خوردگی ها و پیدایش رشته کوه ها و گودال های عمیق در اقیانوس ها و … مربوط به این است که سنگ کره بر روی خمیرکره حرکت می کند و حرکت قطعات سنگ کره بر روی خمیرکره باعث پیدایش چنین پدیده هایی بر روی کره زمین می شود.