درس نامه علوم ششم درس 10 : خیلی کوچک خیلی بزرگ

درس نامه علوم ششم درس 10 : خیلی کوچک خیلی بزرگ

توصیه می شود پس از مطالعه درس نامه نمونه سوال و پاسخ نامه ی آن را نیز دنبال کرده و یا در آزمون های آنلاین فرامعلم شرکت و سطح دانش خود را تحلیل کنید

در این نوشته به درس نامه علوم ششم درس 10 : خیلی کوچک خیلی بزرگ  می پردازیم.

درس در یک نگاه

در دنیایی که ما زندگی می کنیم علاوه بر موجوداتی که با چشم می بینیم موجودات زیادی نیز وجود دارند که با چشم غیرمسلح دیده نمی شوند و برای دیدن آنها از ذره بین یا میکروسکوپ استفاده می گردد، به همین دلیل به آنها موجودات ذره بینی یا میکروسکوپی گفته می شود. مثلاً یک قطرهٔ کوچک آب در زیر میکروسکوپ به صورت دنیای بزرگی مشاهده می شود که در آن هزاران موجود زندهٔ کوچک زندگی می کنند،

کاربران گرامی در سال های گذشته ممکن است با میکروسکوپ کار کرده باشید ولی کار با میکروسکوپ، مهارت خاصی نیاز دارد که با آزمایش و خطا و بازی کردن با میکروسکوپ به خوبی کسب نمی شود. برای رسیدن به این مهارت، یا به عبارت دیگر، کسب این شایستگی توسط شما، این درس آماده شده است و در آن ابتدا، اجزای میکروسکوپ و سپس مراحل کار با آن ارائه شده که با اجرای صحیح آن می توان با هر میکروسکوپی کار کرد. برای افزایش مهارت کار با میکروسکوپ چند نمونه فعالیت بیان شده، از جمله مشاهدهٔ یک قطره آب، جلبک، مخمر، سلول های گیاهی و جانوری.

نقشه مفهومی درس

میکروسکوپ 

مشاهده ی یاخته و جانداران کوچک در زیر میکروسکوپ بسیار جالب و شگفت انگیز است.پس لازم است ابتدا با میکروسگوب و اجزای آن آشنا شویم.

انواع میکروسکوپ

1. میکروسکوپ نوری مرکب
2. میکروسکوپ تشریحی

میکروسکوپ نوری مرکب، تصویر این میکروسکوپ ها معکوس است و نمونه باید یا نازک باشد یا برش داده شود تا نور از آن عبور نماید.

میکروسکوپ تشریحی، این میکروسکوپ ها که در بعضی آزمایشگاه ها مثل حشره شناسی وجود دارند با داشتن تصویر مستقیم ولی بزرگ نمایی کمتر، از بقیه متمایز می شوند در این نوع میکروسکوپ، نمونه، کامل و بدون برش در آن قابل مشاهده است.

اکثر میکروسکوپ هایی که امروزه در دسترس است الکتریکی هستند که با نور لامپ، نمونه را روشن می کنند تا دیده شود.

در میکروسکوپ های قدیمی، به جای لامپ، آینه ای وجود دارد که نور خورشید یا لامپ را به سمت نمونه منعکس می کند. این میکروسکوپ ها نیز قابل استفاده هستند فقط باید در جای مناسب قرار داده شوند و باید آینهٔ آن را طوری تنظیم کرد که نور به سمت نمونه متمرکز و میدان دید آن روشن شود.

میکروسکوپ نوری مرکب

این نوع میکروسکوپ ها به صورت یک چشمی یا دوچشمی وجود دارند. لامپ آنها در قسمت پایین در زیر نمونه قرار می گیرد. تصویر این میکروسکوپ ها معکوس است و نمونه باید یا نازک باشد تا نور از آن عبور ازبرش عبور کند

اجزای میکروسکوپ نوری مرکب

1. عدسی های چشمی
2. عدسی های شیئی
3. صفحۀ میکروسکوپ
4. گیرۀ نگهدارنده
5. پیچ حرکت لام یا تیغه شیشه ای
6. کندانسور (متمرکزکنندۀ نور
7. پیچ های تنظیم کنندۀ تصویر
8. لامپ میکروسکوپ
9. پایۀ میکروسکوپ
10. دستۀ میکروسکوپ
11. کلید روشن و خاموش.

در تصویر زیر بخش های یک میکروسکوپ نوری قابل مشاهده است.

مراحل کار با میکروسکوپ

1. تمیز کردن عدسی ها ، صفحه ی میکروسکوپ (قبل و بعد از کار با میکروسکوپ عدسی ها را تمیز نمایید.)
2. قرار دادن صفحه ی میکروسکوپ را در پایین ترین وضعیت خود
3. قرار دادن عدسی شیئی با بزرگ نمایی کم را در مسیر نور
4. قراردان لام نمونه های آماده در آزمایشگاه روی صفحه بین گیره ی
5. نگاه کردن درون عدسی چشمی و آرام به سمت بالاآوردن صفحه میکروسکوپ با پیچ تنظیم،
6. با مشاهده ی تصویر با پیچ جابه جاکننده،حرکت دادن لام تا تصویر در وسط میدان دید قرار گیرد
7. تنظیم تصویر تا واضح دیده شود.
8. قرار دادن عدسی با بزرگ نمایی متوسّط در مسیر نور و تنظیم تصویر
9. قرار دادن عدسی با بزرگ نمایی زیاد در مسیر نور و تنظیم دوباره تصویر
10. خاموش کردن میکروسکوپ در مواقع عدم استفاده از آن

مشاهده یک قطره آب برکه

اگر یک قطره ی آب را زیر میکروسکوپ مشاهده کنید، ممکن است رشته های سبز رنگی را که جلبک سبز رشته ای نام دارد ببینید این جاندار پر یاخته از کنار هم قرار گرفتن  یاخته های مثل هم تشکیل شده است  به این موجودات زنده پر یاخته ای ساده می گویند.

این جاندار  ساختمانی رشته ای دارد و در آب های شیرین مانند آب برکه ها، استخرها یا جویبار ها زیست می کند. هر رشته از این جلبک، از سلول های زیادی که مانند زنجیر به دنبال هم قرار گرفته اند، تشكیل می شود. این جلبک را به خاطر کلروپلاست فنر مانند آن اسپیروژیر نامیده اند.

ممکن است در یک نمونه آب برکه ذرّات ریز دیگری از جانداران  تک یاخته ای یا پر یاخته ای ساده را مشاهده کنید. در تصویر زیر نمونه هایی از آن ها قابل مشاهده است.

انواعی از تک یاخته ای ها در قطره ی آب

مخمّر یا قارچ تک سلولی

مخمرها ، قارچهای تک سلولی هستند ، به شکل کروی یا بیضوی دیده می‌شوند.

مخمر یا قارچ تک سلولی

اگر با دقّت بیشتر  به تصویر بالا نگاه کنید،بعضی از آنها را در حال جوانه زدن خواهید دید.از مخمر جهت تهیه خمیر نانوایی، شیرینی پزی و تهیه انواع نان ها جهت ورآمدن خمیر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

رابرت هوک و ساخت میکروسکوپ

رابرت هوک حدود 400 سال پیش اوّلین میکروسکوپ را ساخت و با آن توانست قطعه ای از چوب پنبه را با دقّت ببیند.

اصطلاح سلول یا اتاقک کوچک را نیز هوک برای حفره های چوب پنبه به کار برد.

پس از آن میکروسکوپ دیگری ساخته شد که با آن توانستند موجودات ریز درون آب را ببینند.هوک توانست قطعه چوب پنبه را زیر میکروسکوپ خود ببیند و  تصویر آن را رسم کند.

میکروسکو پ های امروزی

تقریباً همه ی میکروسکوپ های امروزی مثل همان میکروسکوپ های قدیمی از کنار هم قرار گرفتن چندین عدسی ساخته شده اند.

در این میکروسکوپ ها نور از یک منبع نوری به نمونه تابیده می شود. نور از نمونه و عدسی ها عبور می کند و ما می توانیم تصویر نمونه را به صورت روشن و بزرگ تر از خود آن ببینیم.

در تصویر زیر تاریخچه پیشرفت میکروسکوپ را از گذشته به امروز مشاهده می شود.

                                                                                          انواع میکروسکوپ

جدیدترین و پیشرفته ترین میکروسکوپ های نوری می توانند نمونه را تا 2000 برابر بزرگ تر نشان دهند.

 مشاهده ی یاخته های گیاهی و جانوری

مشاهده سلول نگهبان روزنه برگ

برای مشاهده ی یاخته های نگهبان روزنه می توان از برگ تازه ی گیاه تره، شمعدانی یا گیاهان دیگر استفاده کرد.

برای مشاهده،مراحل زیر را انجام دهید.

1. باید برگ را تا بزنید تا بشکند.
2.  با حرکت مورّب یک نیمه روی نیمه ی دیگر، بخش شفّافی را که سطوح بالایی و پایینی برگ را پوشانده اند، جدا کنید.
3. تکّه ی کوچکی از آن را روی لام بگذارید.
4. با اضافه کردن یک قطره آب، لامل را روی آن قرار دهید و با میکروسکوپ مشاهده کنید.

مشاهده یاخته های پوششی داخل دهان

برای مشاهده یاخته های پوششی داخل دهان می توانمراحل زیر را انجام داد.

1. با استفاده از یک چوب بستنی مقداری از آب داخلی گونه را بردارید.
2. درون آن تعدادی از یاخته های سطحی کنده شده ی دهان را به همراه مقداری بزاق دهان  وجود دارد، آن را روی لام (تیغه شیشه ای) منتقل کنید.
3. پس از گسترش آن، لامل(تیغک)  را روی آن قرار دهید و زیر میکروسکوپ مشاهده کنید.
4. برای مشاهده ی بهتر نمونه، یک قطره محلول لوگول یا آبی متیل به آن اضافه و با نورمناسب میکروسکوپ به مشاهده بپردازید.

یاخته پوششی داخل دهان